«Προσπορίτσα»: ανήμερα των «Εισοδίων» της Θεοτόκου -Το αρχαιοελληνικό έθιμο στην Παλαιομάνινα (Photos)

Πρωί, ανήμερα των «Εισοδίων» της Θεοτόκου, στο «γκιούμι» (αρχαία ελληνική λέξη «αγγείον») ή «όα» στο ριμένικο ιδίωμα έριχναν την πανσπερμία της αγροτικής «εσοδείας» ως ευχαριστήρια προσφορά στην Παναγία – Δήμητρα με ρίζες που εκτείνονται έως τη μινωική και μυκηναϊκή εποχή!
Του Δημήτρη Στεργίου

21 Νοεμβρίου, εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου, με έντονο θρησκευτικό, αλλά και λαογραφικό συμβολισμό, που έχει τις ρίζες στη βαθιά ελληνική αρχαιότητα και εκδηλώνεται με πολλά και διάφορα έθιμα σε όλη την Ελλάδα με την ονομασία «Πολυσπορίτσα» ή «Πολυσπόρια» ή «Μπόλια» ή «Μπουρμπουρέλια» και «Προσπορίτσα» στον ριμένικο λόγο. Αυτό έθιμο, αυτή η «Προσπορίτσα» με έκανε και σήμερα να «βλέπω» την αείμνηστη μητέρα μου να τηρεί και να κατεβάζει πρωί πρωί από την πυροστιά, πάνω από τη φωτιά που καίει στο τζάκι, τον τέντζερη, δηλαδή, τη χαλκωματένια χύτρα ή «όα» στον ριμένικο λόγο, γεμάτη από το εθιμικό παρασκεύασμα, όπως έκανε κάθε τέτοια ημέρα πριν από εβδομήντα χρόνια, ώστε να είναι έτοιμο, με ζάχαρη και κανέλα πάνω, πριν χτυπήσει η καμπάνα για το σχολείο!

Το παρασκεύασμα αυτό, σύμφωνα με το ομώνυμο έθιμο, αποτελούνταν μόνο από την οικογενειακή σοδειά της χρονιάς, δηλαδή από σιτάρι, κριθάρι, κουκιά, φακές, ρεβίθια και καλαμπόκι, που ήταν στα αμπάρια σε μιαν άκρη του μοναδικού δωματίου του πατρικού σπιτιού (όπου στεγαζόταν η εξαμελής οικογένειά μου!) περιμένοντας τον έμπορο για να τα δει και να προτείνει μιαν, ως συνήθως, εξευτελιστική τιμή! Τότε, δεν «έβλεπα» στο παρασκεύασμα αυτό κάποιο συμβολισμό. Το έβλεπα ως ένα ζεστό και θρεπτικό πρωινό , όπως τον τραχανά, το κουρκούτι, τη μπαζίνα, πριν πάω στο σχολείο!

Όμως σήμερα, ύστερα από πολυετή έρευνα, διαπιστώνω ότι αυτή «πολυσπορίτσα» ή «Προσπορίτσα» περιείχε θρησκευτικούς και παραδοσιακούς συμβολισμούς με δημητριακά προϊόντα που παραπέμπουν ακόμα και στην καθημερινή ζωή στη μινωική, μυκηναϊκή και τη επόμενη ελληνική αρχαιότητα. Διαπίστωσα, δηλαδή, ότι τότε, όταν η αείμνηστη μητέρα μου ανακάτευε το παρασκεύασμα στο χαλκωματένιο «γκιούμι» (αρχαιοελληνική λέξη «αγγείον»!) ή «όα», όπως προανέφερα, για να μη κολλήσουν τα σπόρια, τηρούσε (χωρίς φυσικά να γνωρίζει!) τη γνησιότητα μιας παράδοσης που είχε τις ρίζες στην ελληνική αρχαιότητα. Σ’ αυτό την «όα» ανακάτευε «υλικά» από την αρχαιοελληνική θρησκευτική ζωή και καθημερινότητα που διατηρήθηκαν γνήσια στη νεοελληνική παράδοση, όπως επισημαίνει και ο μέγας δάσκαλος αείμνηστος Ιωάννης Θ. Κακριδής, ότι δηλαδή οι αρχαίοι Έλληνες είναι ζωντανοί στη νεοελληνική παράδοση.

Δηλαδή, ανακάτευε όλη τη σοδειά σε σπόρους, χωρίς να γνωρίζει ότι έτσι συνδύαζε την εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου με την αρχαιοελληνική σημασία της λέξης «σοδειά» (soδjá], που σημαίνει το σύνολο της παραγωγής ενός γεωργικού προϊόντος σε μια δεδομένη χρονική περίοδο σε ετήσια κυρίως βάση. Η αρχαιοελληνική λέξη είναι «εισ-οδός», η μεσαιωνική λέξη απαντάται ως «σοδεία», η ελληνιστική ως «ἐσοδεία» και από αυτές προέκυψαν οι νεοελληνικές «εσοδεία», «έσοδο»)
Υπενθυμίζω ότι η σημερινή, ως θρησκευτική γιορτή, είναι η ημέρα που οι γονείς της Παναγίας την οδήγησαν στον Ναό (είσοδος) και την παρέδωσαν στους ιερείς του. Και την ημέρα αυτή συνεχίζεται ένα έθιμο που κυριαρχούσε, κατά κανόνα, στην ελληνική αγροτική ύπαιθρο, στα αγροτικά νοικοκυριά, κι έχει τις ρίζες του στο αρχαιότατο έθιμο, την «πανσπερμία». Έτσι, κι αυτό όπως και πολλά άλλα (ριμένικα) έθιμα που έχουν αρχαιοελληνικές ρίζες, ήθελε να θυμίζει ότι βρισκόμασταν στην εποχή της σποράς ή πολυσποράς (στάρια, βρώμη, κριθάρι, κουκιά κλπ). Είναι μια προσφορά του Έλληνα αγρότη προς τη μητέρα γη. Άλλωστε, είναι γνωστός ο μύθος με τη θεά Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη.

Η ιδιαιτερότητα του ριμένικου εθίμου με διδακτικές διαπιστώσεις

Επιτρέψτε μου στο σημείο αυτό να παρουσιάσω την ιδιαιτερότητα, σε σχέση με το αντίστοιχο έθιμο σε άλλες περιοχές της χώρας, των θρησκευτικών και παραδοσιακών συμβολισμών που «έκρυβαν» τα «πολυσπόρια» της οικογενειακής σοδειάς, την οποία χούφτα χούφτα έριχνε η αείμνηστη μητέρα μου στην «όα», τον τέντζερη. Κατ΄ αρχάς, σ΄ αυτό αγγείο ρίχνοντας δημητριακά, τα οποία αποτελούσαν, μαζί με το λάδι και το κρασί, τη βάση της διατροφής κατά τη Μυκηναϊκή εποχή, δηλαδή το σιτάρι, το κριθάρι, οι φακές, τα ρεβίθια, τα κουκιά, φάβα κλπ,. Αυτά κατά κανόνα περιλαμβάνονταν στις αναίµακτες προσφορές προς τους θεούς, έμπαιναν σε ειδικά κατασκευασμένα δοχεία και τοποθετούνταν σε ιερούς βωμούς των θεών ως ευχαριστήρια για τη σοδειά και την προστασία της!
Ύστερα, έντονο γλωσσικό και λαογραφικό συμβολισμό «κρύβουν» και οι ονομασίες των δημητριακών της «πανσπερμίας» στον ριμένικο λόγο με ρίζες που εκτείνονται στην ελληνική αρχαιότητα και που απαντώνται σε όλες σχεδόν ευρωπαϊκές γλώσσες, με τη ραπιστική διαπίστωση ότι το ριμένικο/βλάχικο ιδίωμα έχει ως μείζον υπόβαθρο την αρχαιοελληνική γλώσσα και ως έλασσον επιστέγασμα τη δημώδη λατινική, ότι δηλαδή δεν είναι … «εξελληνισθέντες Αλβανόβλαχοι», καθώς δεν υπάρχει ούτε μία λέξη … αλβανική, όπως οι υποστηρίζουν οι «αλβανοβλαχομανείς»:

-Σιτάρι: Οι Ριμένοι της Ακαρνανίας λένε το σιτάρι «γκέρου», το οποίο παραπέμπει στο ιδεόγραμμα ή λογόγραμμα «GRA” (Πινακίδα Ε, 777 στην Κνωσό) με το οποίο δηλώνεται στη μυκηναϊκή γλώσσα το αγροτικό αυτό προϊόν συμβατικά στη λατινική. Στη λατινική γλώσσα, η λέξη αυτή είναι «granum” (κόκκος), στην ισπανική “grano”, στην πορτογαλική “grao”, στη γαλλική «grain» κλπ

-Κριθάρι ή κριθή στην αρχαία ελληνική: Το κριθάρι οι Ριμένοι το λένε «όρτζου» και παραπέμπει κι αυτό στην ίδια παραπάνω πινακίδα με το λογόγραμμα «HORD”, από τη λαντινική λέξη “hordeum”, η οποία στη γαλλική είναι «orge» και στην πορτογαλλική «orz» κλπ

-Καλαμπόκι ή αραβόσιτος: Οι Ριμένοι λένε το καλαμπόκι «μίσουρου», δηλαδή ακριβώς όπως ακριβώς στην Αραβία, την Αίγυπτο («μίσιρε»!), από την οποία εισήχθη στον Ελλάδα τον 15 και 16ο αιώνα και ονομάστηκε το προϊόν αυτό … «αραβόσιτος»! Έως τότε το καλαμπόκι ήταν άγνωστο στην Ελλάδα και, συνεπώς, την «καταγωγή» διατήρησαν στη «γλώσσα» του μόνο οι Ριμένοι στην Ελλάδα, όπου κατέβηκαν, σύμφωνα με τα γνωστά «βλαχολογικά σκύβαλα» από τον … Αίμο!!!
-Κουκιά ή «κύαμος» στην ομηρική:: Τα κουκιά στην Παλαιομάνινα και στα άλλα ριμένικα χωριά της Ακαρνανίας λέγονται «φάου». Στην αρχαία ελληνική τα κουκιά λέγονται «κύαμος», αλλά η ριμένικη ονομασία παραπέμπει στον … πουρέ ή το «έτνον», «το οποίο νυν φάβα και ιδιώται και αγροίκοι ονομάζουσι», γράφει ο μέγας ετυμολόγος Ησύχιος, δηλαδή κάτι που είναι πολιτός από κουκιά. Οι Ριμένοι λένε τα κουκιά «φάου», από το πρώτο συνθετικό της «φάβας», από τα κουκιά του Ησύχιου!
-Φακές ή «φακέα-φακή» στην αρχαία ελληνική»: Οι Ριμένοι λένε τη φακή «λίντινε», η οποία παράγεται από τη λατινική “lens-lentis” και η οποία με το ίδιο περίπου θέμα απαντάται και στη γαλλική (”lentille”), στην ισπανική (“lente”),στην πορτογαλική (“lentitha) κλπ. Το πρώτο συνθετικό «φα» παραπέμπει στην ετυμολογία του Ησύχιου για τη φάβα, που δεν … πουρές από πατάτα, βεβαίως!

-Ρεβίθια ή «ερέβινθος» στην ομηρική: Οι Ριμένοι της Ακαρνανίας λένε τα ρεβίθια «τσέτσερι». Παράγεται από τη λατινική «cicer-ri» και στην ισπανική είναι “cicercha” στη γαλλική “ chich”, “cicerol” κλπ.

Τα πολυσπόρια με την ξύλινη κουτάλα του ξυλογλύπτη ποιμένα παππού μυ Αντωνίου Στεργίου γέμιζαν το βαθύ πιάτο και πάνω ρίχναμε ζάχαρη ή άγριο μέλι (από το δάσος!) και κανέλα! Σημειώνω ότι οι Ριμένοι της Ακαρνανίας λένε το μέλι «νιέρι», που σε πινακίδα της Κνωσού απαντάται ως «meri» με τη συνήθη μετατροπή στη συνέχεια του «μ» σε «ν», όπως, για παράδειγμα, και του «ρ» σε «λ». Στις ίδιες πινακίδες, για παράδειγμα, ο «πώλος» απαντάται ως «poro»!
Από την ελληνική αρχαιότητα στη νεοελληνική παράδοση
Έτσι, την ίδια παραπάνω επιστημονική διαπίστωση του Ι.Θ. Κακριδή επισημαίνει και η πρώην διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, διαπρεπής επιστήμων λαογράφος (με μεγάλη συμβολή σε λαογραφικά θέματα) Αικατερίνη Πολυμέρου – Καμηλάκη σε κείμενά της, όπως ότι «πολλές εορταστικές και τελετουργικές διαδικασίες της λατρείας των τελευταίων χρόνων της μεταγενέστερης αρχαιότητας παρέμειναν στο χριστιανικό εορτολόγιο και προσαρμόστηκαν προς τις παραδόσεις και το τυπικό της νέας θρησκείας (Χριστούγεννα προς τη γέννηση του Ήλιου, εορτή των Καλανδών – Πρωτοχρονιά, θυσίες ζώων σε πανηγύρια , Πολυσπορίτσα που συνδέεται με την «πανσπερμία» κ.ά.)»
Επίσης, πολλά από τα λατρευτικά έθιμα, όπως επισημαίνει και ο Γ. Μέγας, είναι αγροτικά, με πανάρχαιες ρίζες και αφορούν στην προσπάθεια εξευμενισμού αφ’ ενός και ευχαριστιών αφ’ ετέρου προς τον δαίμονα της βλάστησης με την προσδοκία της καλής εσοδείας. Και προσθέτει: « Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι η εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου σφραγίζει το τέλος ή αλλού το μέσον της σποράς. Έτσι ο λαός τη λέει Αποσπορίτισσα ή Μεσοσπορίτισσα και τη θεωρεί προστάτρια της σοδειάς (<εισόδια), γι’ αυτό και «Αποσοδειά» και προς τιμήν της «εισάγει» συμβολικά, κατά αρχαία συνήθεια (πανσπερμία) στον ναό «πολυσπόρια», η «μπουμπόλια» ή «μπουσμπουρέλια».
Ακόμα, ο Μ. Nilsson χαρακτηρίζει το έθιμο των πολυσπορίων – πανσπερμίας ως ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα συνέχειας ανά τους αιώνες μιας λατρευτικής συνήθειας, που ανήκει στο στρώμα της λαϊκής θρησκείας, ενώ στην Παναγία – Δήμητρα, όπως εύστοχα παρατηρεί ο αείμνηστος καθηγητής της Λαογραφίας Δημήτριος Λουκάτος, προσφέρεται «ευχαριστήρια πανσπερμία για το καλό που πέρασε και για το καλό που πρέπει να συνεχιστεί» καθώς η σοδειά του καλοκαιριού έχει καταναλωθεί σχεδόν κατά το ήμισυ: «Μισό ’φαγα , μισό ΄σπειρα, μισό ’χω να περάσω».


Πηγές:
-Κωνσταντίνου Νικολαϊδη, «Ετυμολογικόν Λεξικόν της Κουτσοβλαχικής Γλώσσης»
-John Chadwick, «Γραμμική Β΄ και συγγενείς γραφές» (Εκδόσεις Παπαδήμα, 1999)
-Martin s. Ruiperez και Jose L. Melena, «ι Μυκηναίοι Έλληνες» (Ινστιτούτο του Βιβλίου – Μ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1996)
-Ι.Θ. Κακριδή, «Οι αρχαίοι Έλληνες στη νεοελληνική παράδοση» (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης,1978)
-Wolfgang Schadewaldt, «Από τον κόσμο και το έργο του Ομήρου» (Μορφωτικό ΄Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1983)
-C.H.B και M.Quennel, «Η καθημερινή ζωή στους προϊστορικούς χρόνους» (Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1993)
-Πωλ Φορ, «Η καθημερινή ζωή στην Κρήτη τη Μινωϊκή Εποχή» ( Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1990)

Discoveryaitoloakarnania Aνακαλύψτε την Αιτωλοακαρνανία

Σχετικές δημοσιεύσεις